Suy thận: Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Suy thận là một tình trạng y tế nghiêm trọng, ảnh hưởng đến khả năng lọc chất thải và duy trì sự cân bằng chất lỏng trong cơ thể của thận. Khi thận không hoạt động hiệu quả, các chất độc hại sẽ tích tụ, dẫn đến một loạt các vấn đề sức khỏe nguy hiểm. Bài viết này sẽ đi sâu vào các khía cạnh quan trọng của suy thận, từ nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng nhận biết, cho đến các phương pháp chẩn đoán và điều trị hiện đại, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện và hữu ích cho độc giả.

Thận và chức năng quan trọng của chúng

Để hiểu về suy thận, trước hết chúng ta cần biết về chức năng của thận. Thận là hai cơ quan hình hạt đậu, nằm ở hai bên cột sống, ngay dưới lồng ngực. Chúng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sự sống và sức khỏe của cơ thể, bao gồm:

Lọc máu: Thận lọc khoảng 160 lít máu mỗi ngày để loại bỏ các chất thải, độc tố và lượng nước dư thừa, biến chúng thành nước tiểu.
Điều hòa huyết áp: Thận sản xuất các hormone giúp kiểm soát huyết áp.
Sản xuất hồng cầu: Hormon erythropoietin do thận sản xuất kích thích tủy xương tạo hồng cầu, ngăn ngừa thiếu máu.
Duy trì xương chắc khỏe: Thận chuyển hóa vitamin D thành dạng hoạt động, cần thiết cho sự hấp thụ canxi và duy trì xương chắc khỏe.
Cân bằng điện giải: Thận giúp duy trì sự cân bằng các chất điện giải quan trọng như natri, kali, canxi và phốt pho trong máu.
Điều hòa độ pH máu: Thận giữ cho độ pH của máu ở mức ổn định, cần thiết cho chức năng bình thường của các tế bào.

Khi một hoặc cả hai thận bị tổn thương và không thể thực hiện các chức năng này một cách hiệu quả, suy thận sẽ xảy ra.

Phân loại suy thận: Cấp tính và Mạn tính

Suy thận được chia thành hai loại chính:

Suy thận cấp tính (Acute Kidney Injury - AKI)

Suy thận cấp tính là tình trạng giảm đột ngột chức năng thận, thường xảy ra trong vòng vài giờ hoặc vài ngày. Tình trạng này có thể hồi phục hoàn toàn nếu được điều trị kịp thời và đúng cách.

Nguyên nhân suy thận cấp:

Giảm lưu lượng máu đến thận (nguyên nhân trước thận):
Mất nước nghiêm trọng (nôn mửa, tiêu chảy, đổ mồ hôi nhiều).
Mất máu cấp tính (chấn thương, phẫu thuật).
Huyết áp thấp (sốc, suy tim nặng).
Sử dụng một số loại thuốc làm giảm lưu lượng máu đến thận (thuốc lợi tiểu quá mức, thuốc chống viêm không steroid - NSAIDs).
Tổn thương trực tiếp đến thận (nguyên nhân tại thận):
Nhiễm độc thận do thuốc (kháng sinh aminoglycoside, thuốc cản quang, hóa trị liệu).
Viêm cầu thận cấp, viêm ống thận kẽ cấp.
Nhiễm trùng nặng gây tổn thương thận (nhiễm trùng huyết).
Bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống.
Tắc nghẽn đường tiết niệu (nguyên nhân sau thận):
Sỏi thận lớn gây tắc nghẽn.
U bàng quang, u tuyến tiền liệt, u đường tiểu chèn ép.
Hẹp niệu quản.

Suy thận mạn tính (Chronic Kidney Disease - CKD)

Suy thận mạn tính là tình trạng tổn thương thận kéo dài ít nhất 3 tháng, dẫn đến suy giảm chức năng thận dần dần và không hồi phục. Đây là một bệnh tiến triển, và ở giai đoạn cuối, người bệnh cần phải điều trị thay thế thận (chạy thận nhân tạo hoặc ghép thận) để duy trì sự sống.

Nguyên nhân suy thận mạn tính:

Tiểu đường (bệnh đái tháo đường): Đây là nguyên nhân hàng đầu gây suy thận mạn tính. Lượng đường trong máu cao kéo dài làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong thận.
Tăng huyết áp (cao huyết áp): Huyết áp cao không kiểm soát được làm tăng áp lực lên các mạch máu nhỏ của thận, gây tổn thương dần dần.
Viêm cầu thận: Một nhóm bệnh gây viêm các bộ phận lọc của thận (cầu thận).
Bệnh thận đa nang: Một bệnh di truyền gây ra nhiều u nang chứa đầy dịch trong thận, làm phá hủy mô thận.
Tắc nghẽn đường tiết niệu kéo dài: Sỏi thận hoặc phì đại tuyến tiền liệt không được điều trị có thể dẫn đến tổn thương thận vĩnh viễn.
Bệnh lupus ban đỏ hệ thống: Một bệnh tự miễn có thể tấn công và làm hỏng nhiều cơ quan, bao gồm cả thận.
Sử dụng thuốc kéo dài: Lạm dụng hoặc sử dụng kéo dài một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc giảm đau (NSAIDs) và một số loại thuốc kháng sinh, có thể gây tổn thương thận.

Triệu chứng của suy thận

Các triệu chứng của suy thận thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu, đặc biệt là suy thận mạn tính, khiến bệnh khó phát hiện sớm. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, các triệu chứng trở nên rõ rệt hơn:

Triệu chứng suy thận cấp tính:

Giảm hoặc ngưng tiểu tiện.
Phù nề ở chân, mắt cá chân và bàn chân do giữ nước.
Khó thở (nếu chất lỏng tích tụ trong phổi).
Mệt mỏi, yếu ớt.
Buồn nôn, nôn mửa.
Đau tức ngực (nếu lớp màng bao quanh tim bị viêm).
Rối loạn nhịp tim (do mất cân bằng điện giải).
Co giật hoặc hôn mê trong trường hợp nặng.

Triệu chứng suy thận mạn tính:

Các triệu chứng thường phát triển chậm và tinh vi, bao gồm:

Mệt mỏi, suy nhược cơ thể: Do thiếu máu và tích tụ chất thải.
Phù nề: Sưng ở chân, mắt cá chân, bàn chân, mặt và quanh mắt do giữ nước.
Thay đổi thói quen tiểu tiện: Tiểu nhiều lần, đặc biệt vào ban đêm; hoặc tiểu ít hơn bình thường. Nước tiểu có bọt (do protein niệu).
Đau đầu, khó tập trung, rối loạn giấc ngủ.
Khó thở: Do thiếu máu và/hoặc tích tụ dịch trong phổi.
Chán ăn, buồn nôn, nôn mửa: Khi chất thải tích tụ trong máu.
Ngứa da khô: Do tích tụ các chất độc.
Chuột rút, tê bì, ngứa ran: Do mất cân bằng điện giải và tổn thương thần kinh.
Huyết áp cao: Khó kiểm soát.
Suy giảm chức năng tình dục.
Xương yếu, dễ gãy.

Chẩn đoán suy thận

Việc chẩn đoán suy thận dựa vào sự kết hợp của khám lâm sàng, tiền sử bệnh và các xét nghiệm cận lâm sàng:

Khám lâm sàng và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh lý (tiểu đường, cao huyết áp), tiền sử gia đình và các loại thuốc đang sử dụng.
Xét nghiệm máu:
Creatinine và ure máu: Đây là các chất thải được thận lọc. Nồng độ cao của chúng cho thấy chức năng thận bị suy giảm.
Tốc độ lọc cầu thận ước tính (eGFR): Đây là chỉ số quan trọng nhất để đánh giá chức năng thận, cho biết thận lọc máu hiệu quả đến mức nào. eGFR được tính toán dựa trên mức creatinine máu, tuổi, giới tính và chủng tộc.
Điện giải đồ: Đánh giá nồng độ natri, kali, canxi, phốt pho và các chất điện giải khác để kiểm tra sự mất cân bằng.
Công thức máu: Kiểm tra tình trạng thiếu máu.
Xét nghiệm nước tiểu:
Tổng phân tích nước tiểu: Phát hiện protein, hồng cầu, bạch cầu hoặc các tế bào bất thường khác.
Albumin niệu/ Creatinine niệu: Đo lượng albumin (một loại protein) trong nước tiểu, cho biết mức độ tổn thương của thận.
Siêu âm thận: Đánh giá kích thước, hình dạng của thận và tìm kiếm các tắc nghẽn (sỏi, u) hoặc các bất thường cấu trúc khác.
Sinh thiết thận: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể lấy một mẫu mô thận nhỏ để phân tích dưới kính hiển vi, giúp xác định chính xác nguyên nhân và mức độ tổn thương thận.
Các xét nghiệm hình ảnh khác: CT scan, MRI có thể được sử dụng để cung cấp hình ảnh chi tiết hơn khi cần thiết.

Điều trị suy thận

Mục tiêu điều trị suy thận là kiểm soát nguyên nhân cơ bản, làm chậm tiến triển của bệnh, quản lý các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Điều trị suy thận cấp tính

Điều trị suy thận cấp tính tập trung vào việc loại bỏ nguyên nhân gây bệnh và hỗ trợ chức năng thận tạm thời:

Điều trị nguyên nhân: Khắc phục tình trạng mất nước, ngừng sử dụng thuốc gây tổn thương thận, điều trị nhiễm trùng, loại bỏ tắc nghẽn đường tiết niệu (sỏi, u).
Quản lý biến chứng:
Kiểm soát dịch và điện giải: Sử dụng thuốc lợi tiểu để loại bỏ chất lỏng dư thừa, hoặc hạn chế dịch nhập. Điều chỉnh nồng độ kali, natri, canxi.
Điều trị thiếu máu: Truyền máu (nếu cần), bổ sung sắt, erythropoietin.
Lọc máu tạm thời: Trong trường hợp chức năng thận suy giảm nghiêm trọng, cần phải lọc máu (thận nhân tạo hoặc lọc màng bụng) tạm thời để loại bỏ chất thải và dịch dư thừa cho đến khi thận hồi phục.

Điều trị suy thận mạn tính

Điều trị suy thận mạn tính là một quá trình lâu dài và phức tạp, bao gồm:

1. Quản lý nguyên nhân cơ bản và yếu tố nguy cơ:

Kiểm soát huyết áp: Mục tiêu là giữ huyết áp dưới 130/80 mmHg, thường bằng thuốc huyết áp (thuốc ức chế men chuyển ACE inhibitors hoặc thuốc chẹn thụ thể angiotensin ARBs) và thay đổi lối sống.
Kiểm soát đường huyết: Đối với bệnh nhân tiểu đường, duy trì đường huyết ổn định là rất quan trọng để bảo vệ thận.
Kiểm soát cholesterol: Giảm cholesterol máu để bảo vệ tim mạch và thận.

2. Điều trị các biến chứng:

Thiếu máu: Bổ sung sắt, vitamin B12, axit folic và/hoặc tiêm erythropoietin (EPO) để kích thích tủy xương sản xuất hồng cầu.
Bệnh xương khớp do thận: Bổ sung vitamin D hoạt hóa, canxi, và có thể cần thuốc giảm phốt pho máu.
Rối loạn điện giải: Điều chỉnh nồng độ kali, natri, phốt pho, canxi.
Sưng phù: Hạn chế muối, chất lỏng và sử dụng thuốc lợi tiểu.
Dinh dưỡng: Chế độ ăn ít protein (để giảm gánh nặng cho thận), ít muối, ít kali, ít phốt pho.

3. Điều trị thay thế thận (giai đoạn cuối):

Khi suy thận mạn tính tiến triển đến giai đoạn cuối (ESRD - End-Stage Renal Disease), chức năng thận gần như không còn, bệnh nhân cần điều trị thay thế thận để duy trì sự sống:

Chạy thận nhân tạo (Hemodialysis): Máu của bệnh nhân được lọc qua một máy bên ngoài cơ thể để loại bỏ chất thải và dịch thừa. Thường thực hiện 3 lần/tuần, mỗi lần 3-4 giờ.
Lọc màng bụng (Peritoneal Dialysis): Một dung dịch đặc biệt được đưa vào khoang bụng thông qua một ống catheter, sử dụng màng bụng làm bộ lọc tự nhiên để loại bỏ chất thải. Phương pháp này có thể thực hiện tại nhà.
Ghép thận: Đây là phương pháp điều trị lý tưởng nhất, giúp thay thế thận bị bệnh bằng một quả thận khỏe mạnh từ người hiến tặng (sống hoặc đã qua đời). Ghép thận mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn nhưng đòi hỏi bệnh nhân phải dùng thuốc chống thải ghép suốt đời.

Phòng ngừa suy thận

Phòng ngừa suy thận là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe thận. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

Kiểm soát tốt các bệnh mạn tính: Đặc biệt là đái tháo đường và tăng huyết áp. Thường xuyên kiểm tra đường huyết và huyết áp, tuân thủ điều trị của bác sĩ.
Chế độ ăn uống lành mạnh: Giảm muối, đường, chất béo bão hòa. Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
Uống đủ nước: Giúp thận hoạt động tốt hơn và loại bỏ độc tố.
Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm nguy cơ mắc đái tháo đường và tăng huyết áp.
Vận động thường xuyên: Giúp kiểm soát huyết áp, đường huyết và cân nặng.
Hạn chế sử dụng thuốc không cần thiết: Đặc biệt là thuốc giảm đau không steroid (NSAIDs) và thuốc dân gian không rõ nguồn gốc.
Không hút thuốc lá: Hút thuốc làm tổn thương mạch máu, bao gồm cả các mạch máu ở thận.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đặc biệt nếu bạn có các yếu tố nguy cơ. Phát hiện sớm các vấn đề về thận giúp điều trị hiệu quả hơn.
Tránh tiếp xúc với độc tố: Một số hóa chất trong công nghiệp có thể gây hại cho thận.

Kết luận

Suy thận là một căn bệnh nghiêm trọng, có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm và ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, với việc hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp chẩn đoán, điều trị hiện đại, chúng ta hoàn toàn có thể chủ động trong việc phòng ngừa, phát hiện sớm và quản lý bệnh hiệu quả. Việc tuân thủ lối sống lành mạnh, kiểm soát tốt các bệnh lý nền và đi khám sức khỏe định kỳ là chìa khóa để bảo vệ thận, giữ gìn sức khỏe toàn diện.

Trung Tâm Y Khoa DIAG

Website: https://diag.vn/

Điện thoại: 19001717
Địa chỉ: 420 Cao Thắng, Phường 12, Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam

https://www.youtube.com/@diagvn

https://drive.google.com/drive/folders/17BjPU5dltIKXaAhWv699CyX4iz05Lhld?usp=sharing

https://sites.google.com/view/suy-than/home

https://x.com/diagvn/status/1981562770677276758

https://www.google.com/maps/d/edit?mid=1PiJueYBT2b6Ukp45PCh5bJ_sjGPleAs&usp=sharing